Gastcolumn: Huispsychiater Jan de Ridder
Als een financieel top instituut bij de psychiater op de bank terecht komt. Wat zou er dan in die gesprekken naar voren komen?
Deel I: een introductie.
Solidariteit; empathie of een product?
De opbrengst van inspanning bij het verwerven van voedsel en daarvoor samenwerken zie je bij veel en bijna alle in groepsverband samenlevende dieren en mensen. De kans op overleven, de belangrijkste drijfveer voor levende organismen, wordt hierdoor vergroot en daarmee de kans op voortplanting. Dit is in hun erfelijk genetisch materiaal opgenomen en wordt zo doorgegeven aan volgende generaties. Bij het incasseren van verlies en van tegenslag gaat dat niet rechtstreeks op maar bij de capaciteit om verlies te compenseren mogelijk wel. In de menselijke beschavingsgeschiedenis zijn daar veel voorbeelden van: kooplieden die samen/gezamenlijk een schip/expeditie/onderneming kochten/financierden en gezamenlijk de baten die dat opbracht deelden, maar ook het verlies bij een schipbreuk of overmeesterd worden door kapers. Andere voorbeelden zijn: boeren die onderling bijdroegen in geval van schade, bijvoorbeeld brand, en dominees die gezamenlijk de financiële gevolgen van ziekte of overlijden voor hun gezin opvingen. Dit uitgangspunt kreeg vorm in de onderlinge waarborg verzekering en was gebaseerd op onderlinge solidariteit waarbij deelnemers met elkaar tot een sociale groep behoorden. Zij kenden elkaar, waren op de hoogte van hun activiteiten en waren bekend met de risico’s die daarbij op konden treden. Het oorspronkelijke uitgangspunt hiervan was in gelijke mate delen van winst en verlies op basis van wederkerigheid. Met de ontwikkeling van duurzame ruilmiddelen, en de mogelijkheden tot cumulatie hiervan, ontstonden vormen die een zakelijke doelstelling hadden; het maken van winst door een partij. Misstanden daarbij, uitgaande van de bovenliggende meest machtige partij (lees: geldschieter), hebben ook een lange geschiedenis. Zoals het vragen van woekerrente. Dit werd algemeen als onrechtvaardig beleefd en door kerk en overheden verboden of in het nieuwe testament de tempel uitgeslagen Het huidige dominerende model van verzekeren wordt overheerst door een zakelijke benadering waarbij een partij zich verzekert tegen schade en de andere partij aan deze behoefte voldoet met als doel daar geld aan te verdienen. De premies en de cumulatie van geld werd een mogelijkheid om geld aan te verdienen. Het gaat niet meer om gezamenlijk dragen van verlies en spreiding van risico. Verdeling in een partij die zich indekt tegen potentieel verlies en de andere partij in deze behoefte voorziet met het oogmerk er winst op te kunnen maken. Er is geen sprake meer van wederkerige solidariteit van partijen. De ene partij probeert zijn schade te verhalen bij de andere partij waarbij met overdrijving van de schade meer wordt binnengehaald. In het klassieke werk ‘Op Hoop Van Zegen’ probeert de andere partij met premies, kleine lettertjes en uitzonderingsclausules zijn winst te optimaliseren. Het nastreven en uitgaan van het eigen belang is hierbij het leidinggevend motief voor gedrag. Dit wortelt zich in een emotionele gevoelsmatige basis die eigen aan het leven is en wordt op rationele wijze begrepen en onderbouwd. CommonEasy heeft een systeem van verzekeren ontwikkeld dat teruggrijpt op een vorm van wederkerigheid en solidariteit. Waarbij het risicoschade op basis van wederkerigheid en solidariteit gespreid wordt tussen deelnemers en van een opsplitsing in partijen geen sprake meer is. Alle deelnemers zitten in hetzelfde schuitje.
Eigen belang en Empathie.
Een verzekering is het eerste uitgangspunt beperking van schade en gevolgen van geleden verlies. Inschatting afgemeten tegen investering is een rationeel proces waarbij eigen belang het enige uitgangspunt is. Daar is niks mis mee, dat gaat pas mee spelen als er sprake is van een onredelijke en scheve verhouding tussen de afdekking van het mogelijke risico en de investering die daar voor verlangd wordt. Beide partijen, uitgaande van eigen belang kunnen in de verleiding komen om het eigen belang daarbij te laten prevaleren. De verzekeraar door zijn statistisch risico in zijn voordeel te vergroten, door uitsluitingen en beperkende bepalingen op een niet transparante manier in “ kleine letters “ in te bouwen en de verzekerde door zijn schade te overdrijven, of in strijd met de waarheid op te geven. De kiem wordt hier gelegd voor wantrouwen en daarop gerichte controle en tegenmaatregelen, die partijen juist eerder tegenover elkaar positioneren. Deze beweging zal handelen in eigenbelang en het behalen van voordeel ten koste van de andere partij aanmoedigen, in plaats van de onderliggende solidariteit, gemeenschappelijkheid en het delen van risico bevorderen. Bij CommonEasy wordt deze beweging voorkomen. Hier wordt ook een beroep gedaan op eigen belang, maar ook op solidariteit, gesteund door transparantie en appel op een rechtvaardige afweging door de tegenstelling tussen verzekeraar en verzekerde/beide partijen op te heffen. Een mens kan kiezen voor correct en solidair handelen waarbij ook de belangen van anderen in ogenschouw genomen worden of uitsluitend voor het eigen belang en dat desnoods ten koste van anderen laten prevaleren. Eigen opvattingen, weer beïnvloed en ontstaan van persoonlijke ervaringen in de voorgeschiedenis in wisselwerking met anderen en vooral met degenen waarvan men afhankelijk was zullen hierbij een belangrijke rol spelen. Voor de meeste mensen geldt dat zij daarin zelf een keuze kunnen maken. Het eigen belang is hierbij een niet te loochenen krachtige motivatie. Die ook nadrukkelijk in de natuur aanwijsbaar blijkt. Lange tijd is aangenomen dat empathie, het zich inleven in de ander een verworvenheid van beschaving was, van cultuur dus en die op grond van redelijk inzicht verworven werd. Recent is men meer gaan inzien dat juist medeleven, rekening houdend met de ander evolutionair van belang is, kort gezegd de ander zich beter laten voelen leidt tot welbevinden van zichzelf en de ander. Empathie betekent overleven als groep en het overleven in eigen belang. Empathie loopt voorop. Waarnemen van gevoel van anderen: pijn, leed, verdriet, maar ook blijdschap en vrolijkheid manifesteert zich in gedrag, gebaren, uitingen, expressie en doet bij deze waarnemer dezelfde soort gevoelens ontstaan. Dat gaat intuïtief en razend snel en roept soortgelijke gevoelens op; empathie, dat is meeleven aan zowel leed als plezier. Het getuigen zijn van deze emoties blijkt ook bij de waarnemer dezelfde activiteiten in hersengebieden gepaard te gaan alsof deze persoon dit zelf rechtstreeks ervaart. Een aanstekelijk gelach, zien huilen activeert dezelfde hersengebieden als bij zelf huilen. Dit gaat buiten het bewustzijn om. Dat geeft het een beeld dat het geen functie heeft, dat het niet te rationaliseren is. Maar juist deze empathie, die kwaliteit geeft om solidair te zijn heeft ons door te tijden succesvol gemaakt als mens. Dat zal het ook altijd zo blijven, dat zit in het DNA van ons overleven. Terug brengen van solidariteit in ons bewustzijn zal ons sterker maken als groep en zelfstandiger als individu. Dat klinkt tegenstrijdig, maar is het eigenlijk niet. Wordt vervolgd….
